وجه التزام یکی از مهمترین موضوعات حقوقی و پرکاربرد در تمام قراردادها است. وجه التزام مبلغ مشخص و مقطوعی است که دو طرف در زمان تنظیم قرارداد به عنوان جریمه تاخیر در انجام دادن یا ندادن تعهداتشان پیش‌بینی می‎کنند. در واقع نوعی ضمانت اجرای حقوقی است که احتمال نقض و تخلف از قرارداد را به حداقل می‎رساند. در این نوشتار به بررسی اثرات حقوقی وجه التزام در قرارداد می‌پردازیم. در ادامه با مجله دلتا همراه باشید.

وجه التزام چیست؟

وقتی دو نفر با هم قرارداد می‎بندند ملزم به اجرای مفاد آن قرارداد هستند. اگر در زمان اجرای قرارداد یکی از دو طرف قرارداد به تعهد خود عمل نکند مبلغی را برای جبران انجام ندادن تعهد باید به طرف دیگر بپردازد. به عنوان مثال در یک قرارداد مشارکت در ساخت ممکن است شرط شود که اگر سازنده در موعد مقرر نسبت به تحویل آپارتمان‌های موضوع قرارداد اقدام نکند به ازای هر روز تاخیر در انجام تعهد مبلغی به عنوان خسارت تاخیر در انجام تعهد به مالک پرداخت کند. یا در قولنامه خرید و فروش ملک دو طرف توافق کنند اگر در تاریخ مشخصی در دفترخانه حاضر نشوند مبلغی را بابت عدم حضور به طرف دیگر بپردازد و تعهد خود را نیز انجام دهد. بنابراین اگر یکی از طرف‌های قرارداد اجرای تعهد را با تاخیر انجام دهد و یا به صورت کلی از انجام تعهد خودداری کند، طرف دیگر قرارداد می‎تواند دادخواست مطالبه وجه التزام را به دادگاه بدهد.

تعیین میزان وجه التزام

دادگاه نمی‎تواند فرد متخلف را به بیشتر یا کمتر از وجهی که در قرارداد به عنوان وجه التزام ذکر شده محکوم کند. اگر مبلغ وجه التزام مبلغی غیرمتعارف باشد و با تعهد اصلی متناسب نباشد، برخی از مراجع قضایی تا سقف تعهد اصلی و یا حد متعارف حکم صادر می‎کنند. اما اکثر دادگاه‌ها به استناد قانون و همچنین اصل حاکمیت اراده نسبت به پرداخت وجه التزام تا هر میزانی که دو طرف در قرارداد توافق کرده‌اند حکم صادر می‎کنند.

آیا متعهد می‎تواند با پرداخت وجه التزام، خود را اجرای تعهد اصلی معاف کند؟

وجه التزام برای پایبندی و تضمین اجرای تعهدات متعهد است. در چنین مواردی دادگاه در ابتدا قصد دو طرف را شناسایی و احراز می‎کند تا بعد از اطلاع از توافق آنها، تصمیم بگیرد که اگر وجه التزام انجام ندادن تعهد، از متخلف گرفته شده، دیگر او را به اجرای تعهد اصلی ملزم نکند. در واقع برخی از دادگاه‌ها این اعتقاد را دارند که زمانی می‎توان وجه التزام انجام ندادن تعهد را مطالبه کرد که امکان الزام متعهد به اجرای تعهد اصلی وجود نداشته باشد. با این حال متعاملان می‎توانند در عقد تصریح کنند که دریافت وجه التزام جایگزین تعهد اصلی نیست و با آن قابل تجمیع است. یعنی در صورت تخلف، متخلف هم ملزم به اجرای تعهد اصلی باشد و هم وجه التزام را پرداخت کند.

شایان ذکر است وجه التزام با ضرر و زیان و خسارت انجام ندادن تعهد متفاوت است. چون وجه التزام یک مبلغ مقطوع و مشخص شده در قرارداد است و اگر به هر دلیل دو طرف در قرارداد این مبلغ را قید نکنند، شخص متضرر باید ثابت کند که ضرر به واسطه تاخیر متعهد در انجام تعهد یا انجام ندادن تعهد بوده و برای این موضوع باید به دادگاه دادخواست مطالبه ضرر و زیان ارائه کند که بعد از اثبات، مبلغ ضرر توسط کارشناس دادگستری محاسبه و تعیین می‎شود.

پیشنهاد مطالعه : برای آشنایی بیشتر با نحوه گرفتن خسارت در قراردادهای ملکی “خسارت قرارداد در معاملات ملکی” را مطالعه کنید.